Αφιέρωμα στο Μόζαρτ

Ο Πολίτης Πήττας μας παρουσιάζει στο ιστολόγιό του σε μια μεστή ανάρτηση, πτυχές από τη σύντομη αλλά δημιουργική ζωή του Μοζαρτ που είναι άγνωστες για μας τους πιο "πεζούς". Μια ανάρτηση όχι απ' αυτές που βγαίνουν σε 10 λεπτά. Αξίζει να διαβαστεί από όλους

Ποιος ήταν ο Mozart;

Σαν σήμερα, γεννήθηκε το 1756 ο Μότσαρτ εξ ού και το μικρό σημερινό αφιέρωμα στον τεράστιο συνθέτη, σε αυτόν τον δαιμονικά ευφάνταστο δημιουργό που μέσα στα λίγα χρόνια της ζωής του έζησε χίλιες ζωές και άφησε έργο για όλες τις μετέπειτα γενιές.

Αυτές που ήρθαν και αυτές που ακολουθούν.

Ο Melchior Grimm, συγγραφέας και διπλωμάτης (1723-1807), δημοσίευε για σαράντα χρόνια, μεταξύ 1753 και 1793, σε άρθρα στο περιοδικό του "Βιβλιογραφική, Φιλοσοφική και Κριτική Αλληλογραφία" εντυπώσεις από την επιστημονική, καλλιτεχνική και κοινωνική ζωή του Παρισιού, όπου ζούσε.

Την 1η Δεκεμβρίου 1763 έγραψε ένα άρθρο με το εξής περιεχόμενο:

«Τα πραγματικά θαύματα είναι τόσο σπάνια, ώστε μπορεί να μιλάει κανείς γι' αυτά, μόνο όταν έχει ζήσει ένα. 'Ενας επαγγελματίας μουσικός από το Salzburg με το όνομα Mozart έφτασε πρόσφατα εδώ με δύο πολύ γλυκά παιδιά. Η ενδεκάχρονη κόρη του παίζει εντυπωσιακά πιάνο. Αντιμετωπίζει τα μεγαλύτερα και δυσκολότερα κομμάτια με αξιοθαύμαστη ευχέρεια.

Ο αδελφός της που θα γίνει τον επόμενο Φεβρουάριο 7 ετών, είναι ένα τόσο ασυνήθιστο παιδί θαύμα, ώστε δεν μπορεί να πιστέψει κανείς αυτά που βλέπουν τα μάτια του κι αυτά που ακούν τα αυτιά του. Αυτό το παιδί δεν δυσκολεύεται να παίξει με απόλυτη ευχέρεια τα δυσκολότερα κομμάτια, με χέρια που μόλις καλύπτουν μία έκτη (σημ.: έξι πλήκτρα).

Είναι τελείως απίστευτο να τον βλέπεις να παίζει για μία ολόκληρη ώρα από μνήμης και να αφήνεται στην έμπνευση της ιδιοφυίας του και σε ένα πλήθος γοητευτικών ιδεών, τις οποίες επιπλέον ξέρει να παρουσιάζει με γούστο και στη σωστή σειρά. (...) Διαβάζει άνετα όλες τις παρτιτούρες που του δίνουν. Συνθέτει με αξιοθαύμαστη ευχέρεια, χωρίς να χρειάζεται να πάει στο πιάνο για να αναζητήσει τις συγχορδίες του. Του έδωσα ένα μενουέτο και τον παρακάλεσα να γράψει από κάτω το μπάσο. Το παιδί πήρε την πέννα και έβαλε, χωρίς να πάει στο πιάνο, το μπάσο κάτω από τις νότες μου (...) Αυτό το παιδί σίγουρα θα με τρελάνει, αν συνεχίσω να το ακούω...»


Στην εφημερίδα του Innsbruck, "Montaegige Ordinari Zeitung", δημοσιεύτηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1769 η ακόλουθη είδηση:

«Την Παρασκευή, 14. τ.έ., έφτασε στο ξενοδοχείο "Zum Weissen Kreuz" (σημ.: το ξενοδοχείο υπάρχει ακόμα) ο κύριος Leopold Mozart, διευθυντής ορχήστρας της Αυτού Υψηλότητας του Salzburg, μαζί με το γιο του κύριο Wolfgang Mozart, ήδη διευθυντή συναυλιών της ορχήστρας της Αυτού Υψηλότητας του Salzburg, ο οποίος εξαιτίας της εξαιρετικής μουσικής τέχνης του, έχει γίνει διάσημος ήδη από το έκτο έτος της ηλικίας του, τόσο στην Υψηλότατη Αυτοκρατορική Αυλή (σημ.: εννοεί της Αυστρίας), όσο και στην Αγγλία, τη Γαλλία, την Ολλανδία και σ' όλο το ρωμαϊκό κράτος (σημ.: εννοεί την Ιταλία).

Ο ίδιος προσκλήθηκε χθές σ' ένα κοντσέρτο, το οποίο διοργάνωσαν υψηλότατοι ευγενείς, όπου έδωσε δείγματα της ιδιαίτερης επιδεξιότητάς του. Αυτός ο νεαρός μουσικός που είναι ήδη 13 ετών, προσέδωσε και μ' αυτή την ευκαιρία νέα λάμψη στη δόξα του και πέτυχε να ενωθεί η φωνή όλων των μουσικόφιλων για τον έπαινό του. Αύριο θα συνεχίσουν το ταξίδι τους για την Ιταλία».

Στις 28 Οκτωβρίου 1787 δόθηκε στην Πράγα η παγκόσμια πρεμιέρα της όπερας "Don Giovanni" του Mozart.

Σε ένα από τα φύλλα των επόμενων ημερών της εφημερίδας "Prager Oberpostzeitung" γράφτηκε το ακόλουθο σχόλιο:

«Φιλόμουσοι και επαγγελματίες μουσικοί δηλώνουν ότι δεν έχει ξαναπαρουσιαστεί στην Πράγα όμοιο έργο. Ο κ. Mozart διηύθυνε αυτοπροσώπως και μόλις παρουσιάστηκε στην ορχήστρα, δέχθηκε παρατεταμένο χειροκρότημα. Αν και αυτή η όπερα εκτελείται ιδιαίτερα δύσκολα, όλοι θαύμασαν την καλή παράσταση μετά από τόσο μικρό χρόνο προετοιμασίας. 'Ολοι, θέατρο και ορχήστρα προσέφεραν κάθε δύναμη για να ανταμείψουν τον Mozart με μία καλή εκτέλεση. Το μεγάλο πλήθος των θεατών εξασφάλισε το θερμό χειροκρότημα».


Στις 6 Δεκεμβρίου 1791 δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Wiener Zeitung" η ακόλουθη είδηση:

«Τη νύχτα της 4ης προς την 5η τρέχοντος μηνός πέθανε στην πόλη μας ο αυτοκρατορικός-βασιλικός αυλικός συνθέτης Wolfgang Mozart. Από παιδικής ηλικίας γνωστός σ' όλη την Ευρώπη λόγω του σπανιότατου μουσικού ταλέντου του, ανέβηκε, με την ευτυχή ανάπτυξη των εξαίρετων φυσικών προσόντων του και με πεισματικά επίμονη εργασία, στη βαθμίδα των μεγαλύτερων δημιουργών. Γι' αυτό μαρτυρούν τα αγαπητά και απ' όλους θαυμαζόμενα έργα του και ακριβώς αυτά δίνουν το μέτρο της αναντικατάστατης απώλειας, την οποία υφίσταται με το θάνατό του η ευγενής τέχνη της μουσικής».

Στο λεξικό Gerbers δημοσιεύτηκε το 1813, 22 χρόνια μετά το θάνατο του Mozart το ακόλουθο λήμμα για το μεγάλο συνθέτη:

«Τα προσόντα του Mozart οφείλονταν κατά ένα μέρος στην ακραία ευερέθιστη αισθηματικότητά του και κατά ένα άλλο στο έμφυτο, εξαιρετικό μουσικό ταλέντο του.

Με τη βοήθεια αυτών των φυσικών δώρων και με την ασταμάτητη μελέτη στο πιάνο και στο θρανίο, δημιουργήθηκε με το χρόνο μία μεγάλη και αστείρευτη δύναμη της φαντασίας του, έχοντας αποκτήσει παράλληλα μία δεξιότητα, για την οποία δεν υπήρχε πια καμία δυσκολία.

'Ετσι δημιουργήθηκε η τόλμη, με την οποία έπλεκε σπάνιες μελωδίες, δημιουργούσε νέες αρμονίες και διασκόρπιζε τέτοια μαγεία με τη μουσική του, ώστε φαίνεται ότι επιτάχυνε μέσα σε λίγα χρόνια την πρόοδο του μουσικού γούστου για περισσότερο από πενήντα χρόνια.

Το πλούσιο σε ιδέες πνεύμα του καθρεφτιζόταν χαριτωμένα στη λάμψη και στην ανθισμένη ζωντάνια των ενόργανων και των φωνητικών συνθέσεων, στις οποίες η μουσική του ήταν πάντα μελετημένη και χαρακτηριστική».

Ο Μότσαρτ:

Μιλούσε γερμανικά, ιταλικά, γαλλικά και (λιγότερα) αγγλικά.
Είχε μάθει (και έγραφε) λατινικά.
Κι ήξερε (και ασκούσε) και τη γλώσσα των κωφαλάλων!
Κι είναι περιττόν βέβαια να θυμηθούμε τις εκπληκτικές του μουσικές γνώσεις.
Είναι όμως σκόπιμο να αναφερθούμε στα μαθηματικά-του ενδιαφέροντα:

Η αδερφή-του κι οι βιογράφοι-του επιμένουν σ' αυτήν την πλευρά της προσωπικότητάς του. Ενώ συγχρόνως μας θυμίζουν το ταλέντο-του στη ζωγραφική: Τα σκαριφήματά-του πάνω σε επιστολές κάνουν ώς σήμερα εντύπωση...

Η ποιότητα του γραπτού λόγου-του (άπειρες επιστολές άφησε) μαρτυρεί αυτήν τη διανοητική ωριμότητα, αλλά και το ποιητικό-του τάλαντον:

Στα γραφτά-του είναι φιλοπαίγμων, τραγικός, αυτοσαρκαζόμενος και ελευθερόστομος...

Κι είναι αυτά ακριβώς τα βασικά χαρακτηριστικά ενος διανοουμένου, τα οποία δέν προβάλλονται συνήθως όταν μιλάμε για τον Μότσαρτ. Γιατί άραγε;

Μα, ίσως για να πουλήσομε μιαν αγοραία εικόνα ενός «ελαφρού καλλιτέχνη» - αφού βεβαίως ο ίδιος δέν ήταν ούτε μουτρωμένος, ούτε δυσκοίλιος όπως άλλες μουσικές ιδιοφυΐες, αλλ' ήταν φίλος της ζωής και του έρωτα.

Και καλωσυνάτος - και ανοιχτός στα κοινωνικά ζητήματα της εποχής του:

Κι ο ίδιος το γράφει, αλλά και κάμποσοι σύγχρονοί-του βεβαιώνουν πως «ήταν έτοιμος να γίνει θυσία για τους άλλους» (Baker, 1991).

Παρά δε την γνωστή καταπιεστικότητα του πατρός-του, ο Μότσαρτ θα υποστηρίξει οτι «όσο περισσότερο ταλέντο έχεις, τόσο μεγαλύτερο και το χρέος-σου να βελτιώσεις τη θέση των γονέων σου».

Ας δούμε τώρα και το φιλοσοφικό πιστεύω τού ανδρός:

«Σκοπός της ζωής-μας είναι να μαθαίνομε με ζήλο, να διαφωτίζομε ο ένας τον άλλον μέσω της ανταλλαγής των ιδεών, και να προάγομε τις επιστήμες και τις τέχνες».

Γι' αυτό και κάμποσοι βιογράφοι-του σήμερα αναγνωρίζουν στο πρόσωπο του Μότσαρτ ένα τέκνο του Διαφωτισμού:

«Η καρδιά είναι που κάνει τον ευγενή», «οι πλούσιοι δέν καταλαβαίνουν τίποτα από φιλία» - είχε πολύ υποφέρει από τους «ευγενείς» της εποχής του, περιμένοντας ώρες σε κρύους προθαλάμους, τρώγοντας με τους υπηρέτες, δεχόμενος μουσικές εντολές από αρχιθαλαμηπόλους, και τρώγοντας κλωτσιά στα οπίσθια από τον εκπρόσωπο του αρχιεπισκόπου του Salzburg.

Γι' αυτό και στη βιβλιοθήκη-του θα βρεθούν αρκετά έργα του γερμανόφωνου Διαφωτισμού.

Ιδού λοιπόν άλλη μιά οιονεί-πολιτική πλευρά της προσωπικότητας του Μότσαρτ, αγνοημένη απ' την ποπουλίστικη εικόνα που συνήθως διαδίδεται.


Στο απόγειο της δόξας-του αφιερώνει στον Χάυντν έξι κουαρτέτα με τις λέξεις «σε εκλιπαρώ να εξετάσεις με επιείκεια τα μειονεκτήματά-τους»;

Ξέρετε πολλές μεγαλοφυΐες που διαθέτουν τέτοια κατατομή εύρους γνώσεων και βάθους καρδιάς;

Γράφει στον πατέρα του: «Ευχαριστώ τον Θεό που με ευλόγησε, δίνοντάς-μου την ευκαιρία (με καταλαβαίνετε) να κατορθώσω να κατανοήσω τον θάνατο ως την κλείδα της αληθούς ευτυχίας μας».

Οταν την νύχτα της 5ης Δεκεμβρίου 1791 θα φύγει πρόωρα απ' τον άθλιο κόσμο-μας, «οι άγγελοι μαζεύθηκαν να παίξουν Mozart - και ο Θεός αφουγκράζονταν»

ΥΓ1: Πατώντας το play στο youtube της κορυφής (σημ.: θα το βρείτε στο μπλογκ του Π.Πήττα), ακούμε το θεσπέσιο Rondo - Tempo di Minuetto από το Κοντσέρτο για Βιολί με σολίστα τον Renaud Capuçon , και την Orchestra of the Age of Enlightenment (Ορχήστρα της Εποχής του Διαφωτισμού) που διευθύνει η Μαέστρος Monica Huggett

ΥΓ2: αυτό το μικρό αφιέρωμα στηρίχτηκε σε υλικό από τις εξαιρετικές σελίδες του Καθηγητή Στέλιου Φραγκόπουλου: http://sfrang.com/ και στο αφιέρωμα της εφημερίδες το Βήμα (03/12/2006) για τα 250 χρόνια από τη γέννηση του συνθέτη. Για την ακρίβεια, από άρθρο του κ. Θεοδόση Π. Τάσιου είναι ομότιμου καθηγητή του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου